معرفی کتاب

متکلمان شیعه در طول سده های گذشته و با وجود تمام آزار و اذیت هایی که از سوی حاکمان اموی و عباسی بر آن ها روا داشته می شد، کوشیدند تا حقانیت جانشینی امیرالمؤمنین(ع) را از راه های مختلف، اثبات کنند که از جمله آن ها، استناد به سخنان خود پیامبر است؛ احادیثی که نه تنها شیعیان، بلکه اهل سنت نیز به درستی آن باور دارند.

از جمله متفکران شیعی که به انجام این مهم همت گمارده، محمد بن اسحاق حَمَوی است.
او که از اندیشمندان دوره صفویه است، با دقتی وصف ناپذیر و با حوصله ای درخور تقدیر، تلاش کرده است که یک دوره معارف شیعی را با استناد به منابع معتبر اهل سنت به رشته تحریر درآورد که نتیجه آن، کتاب گران سنگ و باارزش منهج الفاضلین فی معرفۀ الائمۀ الکاملین است.

اثر حاضر، ماجرای خلافت پس از پیامبر(ص) و امامت حضرت علی(ع) و اولاد طاهرش(علیهم السلام) را از میان آیات و روایات و از کتاب های معتبر فریقین به تفصیل بررسی می کند.

کتاب منهج الفاضلین همان گونه که مولف نیز در مقدمه خود آورده دارای مقدمه، پنج باب و خاتمه است.

مولف در مقدمه به بررسی گذرا و اجمالی نظریات دو جریان مهم کلامی موجود در جهان اسلام، یعنی شیعه و اشاعره می پردازد و در باب نخست می کوشد تا اثبات کند که لازم است یک مسلمان از مذهب شیعه پیروی کند.

باب دوم، در خلال پنج منهج و با بیان دلایل عقلی، آیات قرآنی و احادیث نبوی، امامت حضرت امیر مومنان(ع) اثبات می شود.

در باب سوم با ذکر هفده دلیل، امامت سایر امامان شیعه(علیهم السلام) ثابت می شود.

باب چهارم به چگونگی به حکومت رسیدن ابوبکر و رفتارهای سه زمامدار پس از پیامبر(ص) اشاره رفته است.

در باب پنجم هم ابتدا به دلایلی که متفکران سنی برای اثبات درستی راه خود ذکر کرده اند، اشاره می شود و سپس به نقد و بررسی آنها پرداخته می شود.

در خاتمه نیز مولف به ارزیابی حدیثی می پردازد که راویان سنی درباره فضیلت 10 تن از یاران پیامبر(ص) نقل کرده اند.

از بررسی محتوایی کتاب منهج الفاضلین چنین بر می آید که مرحوم فاضل الدین، متکلمی چیره دست بوده که علاوه بر تسلط کافی بر مبانی کلامی شیعه و سنی، احاطه ای کامل بر منابع روایی و تاریخی اهل سنت داشته است.

بهترین ویژگی این اثر که آن را از تالیفات معاصر و پیش از آن و حتی کتاب های نوشته شده در قرون بعدی ممتاز می سازد، پایبندی مولف به ذکر منابع تحقیق خود به هنگام استفاده از آنهاست؛ کاری که متاسفانه در سده های گذشته کمتر رایج بوده است.

صرف نظر از منابعی که در این اثر از آنها استفاده شده و ذکری از آن ها به میان نیامده، از 39 منبع به طور مستقیم استفاده و به نام آن ها اشاره شده است، هرچند تعداد زیادی از آنها اکنون در دسترس ما قرار ندارد.