معرفی کتاب

دانشهای اسلامی، همگی به شکلی با حدیث در ارتباط اند و از سرچشمه جوشان آن، جرعه هایی برمی گیرند. اگرچه میزان استفاده و بهره وری از این منبع سرشار، نوساناتی دارد، لیکن اصل نیازمندی به حدیث، امری غیر قابل انکار است.

از سویی، حدیث در طول تاریخ، همچون هر پدیده تاریخی دیگر، دچار فراز و فرودهایی شده و از دست آفات روزگار، در امان نبوده است. برخی از محدّثان در طول این قرون، به گونه ای ناخودآگاه، بر این متون، تأثیر گذارده اند و اینچنین، خطاهایی در اسناد روایات و یا متون آنها رخ نموده است. عدّه ای دیگر، محدّث نماهایی بوده اند که به صورت خودآگاه به این خطاها دامن زده اند. عالمان حدیثشناس، در بازشناسی این اشتباهات (خودآگاه و ناخودآگاه) و مقابله با آنها، کوشیده اند تا با تبیین و طرحریزی اصول ارزیابی حدیث، راه نقد و بررسی علمی احادیث را باز کنند و بدین وسیله آفات تاریخی حدیث را بشناسند و آنها را بزدایند.

نقد به صورتی قانونمند، یکی از راهکارهای مهمّ عالمان حدیث پژوه برای دستیابی به این هدف بوده است. آنان در طول تاریخ تشیّع، بر اساس سیره عقلایی- که مستند اعتبار خبر واحد شمرده میشود- به ذکر اسناد احادیث و بررسی آنها پرداختند و در این مسیر، از ارشادات ائمّه اطهار علیهم السلام نیز بهره گرفتند، که از جمله آنها کلام بلندمرتبه امام علی علیه السلام است که فرمود:

إذا حدّثتم بحدیث، فأسندوه إلی الذی حدّثکم به؛ فإن کان حقّاً، فلکم و إن کان کذباً، فعلیه.

امام علیه السلام در این کلام حکیمانه، شیوه نقل حدیث و توجّه به حال راویان را مورد تأکید قرار داده اند.

بر اساس این آموزهها و مبانی، بحث های راوی شناسی و نقدشناسی حدیث، پا گرفت و رشد کرد. قطعاً این نوع بحثها مبتنی بر «منابعی» است که گزارشهایشان، مبنای کار راویشناسی و دانش رجال قرار می گیرد. این منابع، همچون اسناد علمی، راویشناسان را یاری می رسانند که با تجزیه و تحلیل آنها به شناخت دقیق راویان دست یابند.

اهمّیت شناخت منابع رجالی در این مسیر، بر کسی پوشیده نیست- چنان که در غالب کتاب هایی که به بحثهای اصولی و کلّیِ دانش رجال پرداخته اند، و نیز در مقدّمه بسیاری از کتب رجالی، به ذکر این منابع و معرّفی اجمالی آنها توجّه گردیده است-؛ لیکن تا کنون، خودِ این منابع، موضوع کتاب های مستقلّی قرار نگرفته بودند.

گروه رجال مرکز تحقیقات دار الحدیث، ضمن توجّه به این کمبود در حوزه منابع رجال شیعه، بر آن شد که بازشناسی منابع اصلی رجال شیعه را در دستور کار خود قرار دهد. کتاب حاضر، اوّلین محصول از این نوع تحقیقات رجالی است که به اهل فضل و علاقه مندان به مباحث رجالی، تقدیم می گردد.

در این کتاب، چهار منبع اصلی رجالی شیعه، یعنی: ۱. اختیار الرجال (معروف به رجال الکشّی)، ۲. الفهرست شیخ طوسی، ۳. رجال الطوسی، و ۴. فهرست أسماء مصنّفی الشیعة (مشهور به رجال النجاشی) معرّفی و بازشناسی شده اند.