نقد و بررسی
دانش نامه امیرالمومنین علیه السلام برپایه قرآن، حدیث و تاریخ (فارسی – عربی) – جلد دهم
معرفی کتاب
اثری جامع و مستند که در آن ابعاد مختلف زندگانی امام علی علیهالسلام از ولادت تا شهادت ، با بهرهگیری از قرآن و حدیث و تاریخ ، مورد بررسی قرار می گیرد .
تدوین این مجموعه بیش از ده سال به درازا کشیده و افزون بر قرآن کریم و منابع و متون حدیثی و تاریخی ، از بسیاری از تحقیقات جدید و پژوهشهای نوین ، سود جسته است . مؤلّف این دانشنامه و همکاران وی در مرکز تحقیقات دار الحدیث ، در زمینه کاری خود ، با استقصا و تتبّع فراوان ، همه منابع تاریخی ، تفسیری و حدیثی مربوط به موضوع را بررسی کرده و سپس بهترین متنها را برگزیدهاند . گزینش و عرضه متون ، با توجّه به قواعد معمول در فقه الحدیث و نقد متون تاریخی صورت گرفته است و در مقام رد و اثبات نقل قولها و آرای محدّثان و مورّخان ، از تناظر و تعاضد مضمونی متنها و نیز سنجش با عقل و قرآن و سنّت و مسلّمات تاریخی استفاده شده است .
این مجموعه ، تنها گردآوری سخنان امیر مؤمنان علیهالسلام و متون تاریخی درباره ایشان نیست ؛ بلکه با معرفی شخصیت و زندگانی ایشان ، از تولد تا شهادت ، زمان و مکان صدور سخنان گهربار آن امام را نیز ارائه میدهد و این امکان را برای خواننده فراهم میآورد تا معنای اصلی ، عمق و چرایی مواضع و سخنان امام علیهالسلام را دریابد . بر این اساس ، بیانهایی سودمند و گاه پر حجم ، در جایگاه خود و مرتبط با فصلها و متون اصلی قرار گرفته است تا خواننده به تحلیلی جامع ، همه سویه و مستند برسد . بیشتر این بیانها ، همانند بسیاری از فصلهای کتاب ، درباره نیازهای روز و در مقام پاسخگویی به بسیاری از شبههها و پرسشهای جامعه کنونی مسلمانان نگاشته شده است ، همچون : بینش سیاسی امام ، اصلاحات علوی ، روانکاوی خوارج ، روزگار تنهایی و محنت امام و نحوه برخورد امام با مخالفان .
این دانشنامه با نزدیک به ۴۵۰۰ صفحه در دوازده مجلّد ، حاوی ۶۷۳۸ متن حدیثی و تاریخی با بیش از ۳۰۰۰۰ نشانی و نزدیک به ۵۷۰ منبع شیعی و اهل سنّت (۳۲۰ منبع اهل سنّت و ۲۵۰ منبع شیعی) است . به اجمال با بخشهای شانزده گانه این کتاب آشنا میشویم :
بخش اوّل: تبار امام علی(ع)
در بخش اوّل، از خاندان آن حضرت, سخن گفته شده است و از: محیط رشد و زندگانی خصوصی مولا، شخصیت پدر و مادر آن حضرت، نام ها، کنیه ها، لقب ها، سیرت و صورت، ازدواج، زنان و فرزندان علی(ع).
بخش دوم: امام علی(ع) با پیامبر(ص)
این بخش، نشان می دهد که حضرت، دوش به دوش رسول اکرم(ص)، از آغازین روزهای بعثت تا هنگام رحلت، برای حاکمیت اسلام در جامعه با تمام توان کوشید و در تمام صحنه ها با رسول الله(ص) همراه شد و در تمام دشواری ها برای رفع بن بست ها، پیشتاز بود. همچنین در این بخش، به کوشش های پیامبر(ص)، از آغاز بعثت تا هنگام رحلت اشاره شده است.
بخش سوم:کوشش های پیامبر(ص) برای رهبری امام علی(ع)
حادثۀ «غدیر»، اوج کوشش مستمر پیامبر در ابلاغ دین بوده است و بر این نکته تأکید شده است که پس از آن نیز پیامبر از این مهم، غفلت نورزید و تا آخرین لحظات عمر، بر آن تأکید کرد.
بخش چهارم: امام علی(ع) پس از پیامبر(ص)
در این بخش، سؤال هایی مانند علّت تحقق نیافتن آنچه رسول خدا(ص) برای آینده رقم زده بود و سکوت امام(ع) بعد از رحلت رسول گرامی اسلام تا حکومت وی، پاسخ داده شده است. همچنین در ضمن گزارش سیر حوادث پس از پیامبر(ص) و روزگار خلافت عثمان و خیزش مردم علیه او، چگونگی و چرایی مواضع حکیمانۀ امام حکیمان، تشریح و تبیین شده است.
بخش پنجم: سیاست های امام علی(ع)
در این بخش، دربارۀ چگونگی رسیدن امام(ع) به زمامداری، آغاز اصلاحات، مبانی امام(ع) در دگرگونی ها و اصلاحات و بازتاب های آن در جامعه، به تفصیل سخن رفته است. بازشناسی محوری ترین مبانی امام(ع) در اصلاحات، در زمینه های مختلفِ فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، قضایی و امنیتی، از جمله بحث های مهم این بخش است.
دیدگاه های امام(ع) در پیوند با سیاست، عوامل استوارسازی حکومت ها، علل و عوامل تزلزل و دگرگونی حکومت ها، چگونگی همکاری دولت ها با هم و… از دیگر بحث های این بخش است.
بخش ششم: نبردهای امام علی(ع)
در این بخش، چرایی و چگونگی فتنه هایی که در زمان خلافت علی(ع) سر برآوردند و ریشه ها و پی آمدهای آنها، بررسی گردیده است و فتنه های ناکثین، قاسطین و مارقین، که به واقعْ بازتاب حرکت اصلاحی امام(ع) و موضع اصولی و انعطاف ناپذیر آن بزرگوار در برابر حقوق الهی و حقوق مردم و ارزش ها بودند، تبیین، تشریح و گزارش شده اند.
گزارش برخی از زوایای فکری، روحی و مواضع سیاسی فتنه انگیزان در این بخش، از نکات بدیع و ناگفته ای برخوردار است؛ از جمله بحث از «تعمّق (افراطی گری)» و تبیین دقیق آن در جریان رویارویی با خوارج.
بخش هفتم: روزگار تنهایی امام علی(ع)
در بخش هفتم، از سال های پایانی حکومت امیرالمؤمنین(ع)، که یکسر درگیری و رویارویی آن حضرت با فتنه انگیزان بود، سخن رفته است. سخنان امام در این روزگار، آکنده است از سوز و گداز تنهایی، رنج و شکنجۀ روزگار. در این ایّام، مصر سقوط کرد؛ پاک ترین و کارآمدترین و دلیرترین یار وفادارش (مالک اشتر)، شهد شهادت نوشید و قلب امام را فشرد و جانش را افسرد. این بخش، گزارش تنهایی امام، مرثیۀ مظلومیت او، و انعکاس فریادهای تنهایی آن بزرگوار است.
بخش هشتم: شهادت امام علی(ع)
گزارش چگونگی جریان ترور امیرالمؤمنین(ع)، سخنان آموزنده و هدایتگرانۀ امام از هنگام ترور تا لحظۀ شهادت، موضع سرسخت ترین دشمن امام و سخن او به هنگام شنیدن خبر شهادت امام(ع)، جریان تجهیز و تدفین امام، اختفایِ قبر امام(ع) و بالاخره اشاره ای به زیارت حضرت و برکات زیارت مرقد مطهّر ایشان، از جملۀ محتویات این بخش است.
بخش نهم: امام علی(ع) از دیدگاه های گوناگون
در این بخش، خواننده، شخصیت حضرت را از منظر: قرآن، پیامبر(ص)، خودِ امام، زهرای اطهر(س)، اهل بیت(ع)، اصحاب پیامبر، همسران پیامبر و شماری از برجسته ترین چهره های علمی، فرهنگی، سیاسی و نیز شاعران، ادیبان، و سخنوران و حتی دشمنانش می نگرد.
بخش دهم: ویژگی های امام علی(ع)
این بخش، خصایل و خصایص زیبای امام علی(ع) را در آینۀ آیات و گزارش های تاریخی، در پیش چشم شیفتگان شناخت حضرت و تشنگان حقّ و حقیقتْ قرار می دهد. ویژگی های اعتقادی، اخلاقی، عملی و برجستگی های عبادی، سیاسی و اجتماعی، و آنچه مربوط به جهاد و جنگ حضرت است، هر یک در فصل های جداگانه و به گونۀ مبسوط آمده اند.
بخش یازدهم: دانش های امام علی(ع)
بخش یازدهم، به علم حضرت اختصاص دارد و منزلت علمی و علوم مختلف ایشان بررسی شده است. در فصل «پرتوهایی از دانش او»، گفته ها و خطبه های حضرت در علوم گوناگون، همچون خداشناسی، هستی شناسی، روان شناسی و تربیت، جامعه شناسی، اخلاق، تاریخ، ادبیات و شعر، دسته بندی شده است.
بخش دوازدهم: قضاوت های امام علی(ع)
در این بخش، در چهار فصل، ابعاد داوری های امام(ع) نشان داده شده است.
در فصل نخست این بخش، از جایگاه داوری حضرت سخن رفته است و از این که به اقتضای صریح کلام پیامبر(ص)، «بهترین قضاوتگر امّت» بوده است، نمونه هایی از داوری های آن بزرگوار در زمان رسول الله(ص)، پس از آن حضرت و در روزگار خلافتش، گزارش شده است.
بخش سیزدهم: کرامت های امام علی(ع)
این بخش، گزارش نمونه هایی است از قدرت معنوی، ولایت تکوینی و جلوه های خلیفة اللهی آن امام است؛ امامی که خود، جلوۀ والای قدرت و عظمت الهی بود. نمونه هایی مانند: اجابت دعوات، سخن گفتن از ناپیداها و نادیده ها (اخبار مَغیبات)، کرامت ها ـ همچون «ردّ الشمس»، که منقبتی است منحصر به فرد و فضیلتی تحیّرآفرین و شگفتی آور، و….
بخش چهاردهم: دوستی با امام علی(ع)
بخش چهاردهم، به مهرورزی به آن امام پرداخته است. در این بخش، در کنار تأکید بر محبّت ورزیدن به ایشان و برکات آن، مشخّصه های دوستداران حقیقی مورد بحث قرار گرفته و فصل ویژه ای هم برای تحذیر از غُلوّ در محبّت امام، گشوده شده است.
بخش پانزدهم: دشمنی با امام علی(ع)
در این بخش، از دشمنی و کینه ورزی با حضرت، بحث شده است و افزون بر این، عوامل دشمنی با حضرت و زیان های این دشمنی، چهرۀ برخی از بزرگ ترین دشمنان آن حضرت، افشای ناکامی آنان در پنهان داشتن نور درخشندۀ علی(ع)، و… گزارش و بررسی شده است.
بخش شانزدهم: یاران و کارگزاران امام علی(ع)
با این بخش، کتاب، پایان می پذیرد. خواننده، پس از مطالعۀ پانزده بخش از کتاب، که به آگاهی های گسترده ای از ابعاد مختلف حیاتِ سرشار از آموزه های بیداری آفرین و انسان ساز امام علی(ع) دست می یابد، در این بخش، به اجمال، با شرح حال و چگونگی شخصیتِ شماری از اصحاب و کارگزاران حضرت(ع)، آشنا می شود.
بخش هفدهم: نمایۀ موضوعی و فهرست ها
در این بخش، تمامی دانش نامه به صورت دقیق، ریز و موضوعی، نمایه سازی شده است. حدود سه هزار مدخل اصلی و ده ها هزار نمایۀ فرعی، نمایه های این دانش نامه را تشکیل می دهد. فراوانی نمایه های کتاب، به حدّی است که برخی از مدخل های آن، مانند مدخل علی(ع)، بالغ بر پنجاه صفحه و هزاران نمایه دارد. نمایه های کتاب، پژوهشگرانِ موضوعات تاریخی و دینی را به همۀ اطلاعات موجود در این دانش نامه رهنمون می سازد.
افزون بر نمایه های موضوعی، که به صورت الفبایی ـ موضوعی طبقه بندی شده اند، فهرست آیات، اعلام (اشخاص)، اماکن، ایّام و قبایل نیز جداگانه تنظیم گردیده است. پژوهشگران با استفاده از این فهرست ها نیز می توانند به مطالب مورد نظر دست یابند. این مجلد که به نمایۀ موضوعی و سایر فهرست ها اختصاص دارد، در حدود شش صد صفحه سامان یافته است.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.